DEPRESSİYA
Depressiya davamlı kədər hissi və maraq itkisinə səbəb olan əhval-ruhiyyə pozuntusudur. Major depressiv pozuntu və ya klinik depressiya olaraq da adlandırılan bu problem necə hiss etdiyinizə, düşündüyünüzə və davranışınıza təsir edə və müxtəlif emosional və fiziki problemlərə səbəb ola bilər. Normal gündəlik işləri yerinə yetirməkdə çətinlik çəkə bilərsiniz və bəzən həyatın yaşamağa dəyməz olduğunu düşünə bilərsiniz. Bu vəziyyət çox zaman genetika, ailə keçmişi, travma, stress və xəstəlik də daxil ola bilən amillərin kompleks birləşməsindən yaranır.
Depressiya adi bir pis hiss etmə halından daha çoxudur və ondan anidən “çıxa bilməzsiniz”. Depressiya uzunmüddətli müalicə tələb edə bilər. Ancaq ruhdan düşməyin. Depressiyadan əziyyət çəkən insanların əksəriyyəti dərman, psixoterapiya və ya hər ikisi ilə özlərini daha yaxşı hiss edirlər.
SİMPTOMLARI
Depressiya həyatınızda yalnız bir dəfə baş verə bilsə də, insanların adətən həyatda bir neçə dəfə epizodu olur. Bu epizodlar zamanı simptomlar günün çox hissəsi, demək olar ki, hər gün baş verir və bu simptomlar aşağıdakılardır:
- Kədər, ağlamaq, boşluq və ya ümidsizlik hissləri
- Kiçik məsələlərdə belə qəzəbli partlayışlar, əsəbilik və ya məyusluq
- Seks, hobbi və ya idman kimi əksər və ya bütün normal fəaliyyətlərə maraq və ya həzzin itməsi
- Yuxusuzluq və ya çox yatmaq da daxil olmaqla yuxu pozuntuları
- Yorğunluq və enerji çatışmazlığı, belə ki, hətta kiçik tapşırıqlar belə əlavə səy tələb edir
- Azalmış iştah və kilo itkisi və ya çox yemək üçün artan istək və çəki artımı
- Narahatlıq, həyəcan və ya təşviş
- Yavaş düşünmə, danışma və ya bədən hərəkətləri
- Dəyərsizlik və ya günahkarlıq hissi, keçmiş uğursuzluqlara ilişib qalma və ya özünü günahlandırmaq
- Düşünmək, diqqəti toplamaq, qərar vermək və hər şeyi xatırlamaqda çətinlik
- Tez-tez və ya təkrarlanan ölüm düşüncələri, intihar düşüncələri, intihar cəhdləri və ya intihar
- Bel ağrısı və ya baş ağrısı kimi izah olunmayan fiziki problemlər və s.
Depressiyadan əziyyət çəkən bir çox insan üçün simptomlar adətən iş, məktəb, sosial fəaliyyətlər və ya başqaları ilə münasibətlər kimi gündəlik fəaliyyətlərdə nəzərəçarpacaq problemlər yarada biləcək qədər şiddətlidir. Bəzi insanlar əslində səbəbini bilmədən özünü bədbəxt və ya kədərli hiss edə bilər.
UŞAQLARDA VƏ YENİYETMƏLƏRDƏ DEPRESSİYA ƏLAMƏTLƏRİ
Uşaqlarda və yeniyetmələrdə depressiyanın ümumi əlamətləri və simptomları böyüklərinkinə bənzəyir, lakin bəzi fərqlər ola bilər.
- Kiçik uşaqlarda depressiyanın simptomları arasında kədər, əsəbilik, yapışqanlıq, narahatlıq, ağrılar, məktəbə getməkdən imtina etmək və ya çəki azlığı ola bilər.
- Yeniyetmələrdə simptomlara kədər, əsəbilik, mənfi və dəyərsizlik hisslər, qəzəb, zəif performans və ya məktəbdə zəif davamiyyət, səhv başa düşülmə və həddindən artıq həssaslıq hissi, əyləncə məqsədli narkotik və ya spirtli içki istifadəsi, çox yemək və ya yatmaq, özünə zərər vermə, maraq itkisi, normal fəaliyyətlər və sosial qarşılıqlı əlaqədən qaçınmaq aid ola bilər.
YAŞLILARDA DEPRESSİYA ƏLAMƏTLƏRİ
Depressiya qocalmanın normal bir hissəsi deyil və heç vaxt yüngül qəbul edilməməlidir. Təəssüf ki, yaşlı insanlarda depressiya tez-tez diaqnoz olaraq qoyulmur və müalicə olunmur, həmçinin onlar kömək istəməkdən çəkinə bilirlər. Yaşlı insanlarda depressiyanın simptomları fərqli və ya daha az aşkar ola bilər, məsələn:
- Yaddaş problemləri və ya şəxsiyyət dəyişiklikləri
- Fiziki ağrılar
- Yorğunluq, iştahsızlıq, yuxu problemləri və ya cinsi əlaqəyə maraq itkisi – tibbi vəziyyət və ya dərman səbəb deyil
- Sosiallaşmaq və ya yeni şeylər etməkdənsə, tez-tez evdə qalmaq istəyi
- Xüsusilə yaşlı kişilərdə intihar düşüncəsi və ya hissləri
NƏ ZAMAN DƏSTƏK ALINMALIDIR?
Əgər özünüzü depressiyada hiss edirsinizsə, mümkün qədər tez həkiminizə və ya psixi sağlamlıq mütəxəssisinizə müraciət etmək üçün görüş təyin edin. Müalicə axtarmaqdan çəkinirsinizsə, dostunuzla və ya sevdiyiniz insanla, hər hansı səhiyyə işçisi ilə və ya etibar etdiyiniz başqa biri ilə danışın.
Klinik Psixoloq Fidan Cəbrayılova
ƏtraflıPanik pozuntu nədir və simptomları hansılardır?
Panik pozuntu intensiv, təkrarlanan və gözlənilməz panik ataklarla xarakterizə olunan bir təşviş pozuntusu növüdür. Çox zaman yeniyetməlikdə və ya erkən yetkinlik dövründə ortaya çıxa bilir. Tədqiqatlar panik pozuntunun qadınlarda kişilərə nisbətən iki dəfə çox rast gəlindiyini vurğulayır. Qorxu və narahatlıq qorxulu və ya stresli hadisələrə ümumi reaksiyalardır və aşağıdakı simptomlar özünü daha çox göstərir:
- Ürək döyüntüsündə artım
- Tərləmə
- Titrəmə
- Nəfəs darlığı
- Boğulurmuş hissi
- Bulantı və ya qarın ağrısı
- Baş gicəllənmə
- “Dəli olmaq” və ya ölmək qorxusu
- Uyuşma
- Depersonalizasiya və derealizasiya
- Sinə ağrısı
- Nəzarəti itirmə qorxusu və s.
Bu simptomlar çox zaman situasiyaya uyğun gəlmir, yəni ortada bir səbəb olmazkən də yaranır və təkrar-təkrar ortaya çıxır.
Panik pozuntusunun dəqiq səbəbləri aydın şəkildə başa düşülməmişdir, lakin mütəxəssislər psixoloji, davranış və ətraf mühit amillərinin birləşməsinin rol oynadığına inanırlar.
Panik pozuntusu olan insanlar tez-tez və gözlənilməz panik ataklara məruz qalırlar. Bu hücumlar heç bir açıq təhlükə və ya tətikləyici olmadığı halda qəfil qorxu və ya narahatlıq dalğası və ya nəzarəti itirmək hissi ilə xarakterizə olunur. Panik atak keçirən hər kəsdə panik pozuntusu inkişaf etmir.
Panik pozuntusu olan bir çox insan başqa bir hücumun olma ehtimalından narahatdır və başqa bir hücumun qarşısını almaq üçün həyatlarını əhəmiyyətli dərəcədə dəyişə bilərlər.
Panik ataklar adətən 5 ilə 20 dəqiqə davam edir. Ancaq bəzi insanlar bunun bir saata qədər davam etdiyini bildirirlər. Simptomlar adətən başladıqdan 10 dəqiqə ərzində zirvəyə çatır və qısa müddət ərzində yoxa çıxır.
Bəzi tədqiqatçılar panik atakların bədənimizin tipik sağ qalma instinktlərinin çox tez-tez, çox güclü və ya hər ikisinin birləşməsinin aktiv olduğu “yanlış həyəcan siqnalları” kimi olduğunu düşünür.
Adətən, insanlar belə simptomlarla qarşılaşdıqda ürək tutma keçirdiyini düşünərək bir başa həkimə müraciət edir və hər hansı orqanik səbəbin olmadığı müəyyən olunduqdan sonra psixoloqa yönləndirilirlər.
Psixoterapiya, dərmanlar və ya hər ikisinin birləşməsi panik pozuntusunun müalicəsində çox təsirlidir. Nə qədər müalicəyə ehtiyacınız olacağı vəziyyətin şiddətindən və müalicəyə nə qədər yaxşı cavab verdiyinizdən asılıdır.
Hazırladı: Klinik Psixoloq Fidan Cəbrayılova
Ətraflı
Yeniyetməlik dövrü
Yenitetməlik dövrü nədir?
11-19 yaş arasında olan yeniyetməlik dövrü uşaqlıqdan yetkinliyə doğru bir keçid dövrü olaraq qəbul edilir. İnsanlar inkişafın heç bir dövründə bu qədər sıx qarışıqlıq və problemlərlə qarşılaşmaz. Bu səbəbdən yeniyetməlik dövrünü bir xaos – üsyan dövrü olaraq da adlandıra bilərik. Bu dövrün özü də daxil olmaqla ətrafında bir döyüş yaratmağa hər zaman hazır olacaq. Bu döyüşün məqsədi yetkin olmaqdır.
Bu dövrə uşaq kimi girən fərdin bu dövrdən yeniyetmə olaraq çıxması gözlənilir. Əvvəldən həmişə uşaq olaraq xarakterizə edilərkən indi bəzən uşaq, bəzən də yetkin olaraq qəbul ediləcək. Şübhəsiz ki, keçid dövrü çox dava-dalaşlı keçəcək. Valideynlərin vəzifəsi yeniyetmənin bu səylərini anlayıb onlara dəstək olmaq və bu dövrün ən az ziyanla keçməsinə kömək etməkdir.
Yeniyetməlik dövrünün xüsusiyətləri
Yeniyetmə məqsədini təyin etmə, cinsi şəxsiyyətini qazanma, sosial əlaqələrini nizama qoyma səyi içərisindədir. Mənlik anlayışı və mənlik sərhədləri dəyişilir. “Mən kiməm” sualına tez-tez müraciət edirlər. Ölkənin problemləri, din, milliyət, iş və s. mövzularda axtarışda olar. Kimlik böhranı içindəki gənci nizamlı həyat sıxar. Başqasına oxşamaqdan nifrət edər, amma başqaları kimi də fərqində olmadan hərəkət edər. Nə özü, nə də başası ola bilməyən gəncin hərdən ani hərəkətləri də olur. Səbirsiz, əsəbi, davakar və heç nəyi bəyənməyən hərəkətlər inkişaf etdirə bilər və bu səbəbdən ətrafıyla, xüsusilə ailəsi və məktəbi ilə zamanla qarşıdurmalar yaşaya bilər. Bu qarşıdurma mühitindən bir an əvvəl çıxması lazım olan yetkinlərə xas hədəflər vardır. Yeniyetməlik dövrü bir yetkinliyə keçid dövrü olduğuna görə bu məqsədə çatmaq üçün edilməsi, lazım olan davranışlara çatılması, lazım olan hədəfləri yetkinlərə xas olmalıdır. Yeniyetmələrə xas bu hədəf və davranışları qısaca belə yekunlaşdıra bilərik.
1) Hər iki cinsdən olan insanlarla yeni və daha yetkin əlaqələr qurma;
2) Cinsiyyətini müvafiq sosial rollarla qaynaşma yetkin bir kişi və ya qadın cinsi şəxsiyyətini qazanmaqa çalışır;
3) Özünə xas bir şəxsiyyət quruluşu inkişaf etdirir;
4) Öz bədənini qəbul edir;
5) Ana-ata və digər yaşlılardan romantik olaraq bağlılıq;
6) Özünə uyğun peşəni təyin edib və bu peşəyə maraq;
7) İctimai məsuliyyət qazanmağı arzu etmək və buna çatmaq;
8) Qəbul edilən daxili bir əxlaq sistemini qazanmaq, yeniyetməninən təməl mənada bacarması lazım olan hədəflər. Davranışların əhəmiyyətli bir qisminin altında yatan itələyici güc bu hədəflərdən gəlməkdədir. Yeniyetmə deyimi yerindədirsə, bu hədəflərə özbaşına gedər.
Ətraflı
How to Talk About Your Mental Health
- You’ve been feeling low or irritable for most of the day, every day for two weeks or more. You might have found yourself worrying about past or future events for long periods of time, or simply feeling sad, cross or tearful. Sometimes it’s hard to recognize a gradual change – have others noticed that you don’t seem your usual self?
- You’ve lost interest in activities that you used to enjoy. Perhaps you have been seeing less of your friends or family recently, have stopped going to the gym, or cooking balanced meals. This is really about recognizing changes in what’s normal for you – no one is saying you have to exercise five times a week or eat your greens, but changes in your routine can offer concrete indications that your mood is changing.
- You are struggling to concentrate. You might notice that you struggle to focus when reading or watching television, for example, or to follow the thread of a spoken conversation. This could be affecting your performance at work, or limiting your ability to perform routine tasks such as food shopping. Again, we are looking for a change in what’s normal for you, so if concentration has always been something you find tricky there is little cause for concern.
In three words I can sum up everything I’ve learned about life: it goes on.
– Robert Frost
Antidepressant Medications: What are they?
- You’ve been feeling low or irritable for most of the day, every day for two weeks or more. You might have found yourself worrying about past or future events for long periods of time, or simply feeling sad, cross or tearful. Sometimes it’s hard to recognize a gradual change – have others noticed that you don’t seem your usual self?
- You’ve lost interest in activities that you used to enjoy. Perhaps you have been seeing less of your friends or family recently, have stopped going to the gym, or cooking balanced meals. This is really about recognizing changes in what’s normal for you – no one is saying you have to exercise five times a week or eat your greens, but changes in your routine can offer concrete indications that your mood is changing.
- You are struggling to concentrate. You might notice that you struggle to focus when reading or watching television, for example, or to follow the thread of a spoken conversation. This could be affecting your performance at work, or limiting your ability to perform routine tasks such as food shopping. Again, we are looking for a change in what’s normal for you, so if concentration has always been something you find tricky there is little cause for concern.
In three words I can sum up everything I’ve learned about life: it goes on.
– Robert Frost
In three words I can sum up everything I've learned about life: it goes on.
Depression: Which Therapy is Right for Me?
- You’ve been feeling low or irritable for most of the day, every day for two weeks or more. You might have found yourself worrying about past or future events for long periods of time, or simply feeling sad, cross or tearful. Sometimes it’s hard to recognize a gradual change – have others noticed that you don’t seem your usual self?
- You’ve lost interest in activities that you used to enjoy. Perhaps you have been seeing less of your friends or family recently, have stopped going to the gym, or cooking balanced meals. This is really about recognizing changes in what’s normal for you – no one is saying you have to exercise five times a week or eat your greens, but changes in your routine can offer concrete indications that your mood is changing.
- You are struggling to concentrate. You might notice that you struggle to focus when reading or watching television, for example, or to follow the thread of a spoken conversation. This could be affecting your performance at work, or limiting your ability to perform routine tasks such as food shopping. Again, we are looking for a change in what’s normal for you, so if concentration has always been something you find tricky there is little cause for concern.
In three words I can sum up everything I’ve learned about life: it goes on.
– Robert Frost
How Music Affects Our Subconscious
- You’ve been feeling low or irritable for most of the day, every day for two weeks or more. You might have found yourself worrying about past or future events for long periods of time, or simply feeling sad, cross or tearful. Sometimes it’s hard to recognize a gradual change – have others noticed that you don’t seem your usual self?
- You’ve lost interest in activities that you used to enjoy. Perhaps you have been seeing less of your friends or family recently, have stopped going to the gym, or cooking balanced meals. This is really about recognizing changes in what’s normal for you – no one is saying you have to exercise five times a week or eat your greens, but changes in your routine can offer concrete indications that your mood is changing.
- You are struggling to concentrate. You might notice that you struggle to focus when reading or watching television, for example, or to follow the thread of a spoken conversation. This could be affecting your performance at work, or limiting your ability to perform routine tasks such as food shopping. Again, we are looking for a change in what’s normal for you, so if concentration has always been something you find tricky there is little cause for concern.
In three words I can sum up everything I’ve learned about life: it goes on.
– Robert Frost
Which is better, dogs or cats?
- You’ve been feeling low or irritable for most of the day, every day for two weeks or more. You might have found yourself worrying about past or future events for long periods of time, or simply feeling sad, cross or tearful. Sometimes it’s hard to recognize a gradual change – have others noticed that you don’t seem your usual self?
- You’ve lost interest in activities that you used to enjoy. Perhaps you have been seeing less of your friends or family recently, have stopped going to the gym, or cooking balanced meals. This is really about recognizing changes in what’s normal for you – no one is saying you have to exercise five times a week or eat your greens, but changes in your routine can offer concrete indications that your mood is changing.
- You are struggling to concentrate. You might notice that you struggle to focus when reading or watching television, for example, or to follow the thread of a spoken conversation. This could be affecting your performance at work, or limiting your ability to perform routine tasks such as food shopping. Again, we are looking for a change in what’s normal for you, so if concentration has always been something you find tricky there is little cause for concern.
In three words I can sum up everything I’ve learned about life: it goes on.
– Robert Frost