İmtahan həyəcanını necə idarə edə bilərik?
İmtahan dövrü yaxınlaşanda bir çox şagird, tələbə və hətta böyüklər güclü narahatlıq yaşayır. Ürəyin sürətlə döyünməsi, tərləmə, yuxusuzluq, diqqəti cəmləyə bilməmək və əsəbilik – bunların hamısı imtahan həyəcanının əlamətləridir. Həyəcanın müəyyən dərəcəsi normaldır, çünki bizi hazırlaşmağa və daha yaxşı nəticə göstərməyə sövq edir. Amma bu hiss çoxaldıqda, öyrəndiklərimizi unuda və bacarıqlarımızı tam göstərə bilməməyimizə səbəb ola bilər. İmtahan öncəsi gərginliyin bir neçə psixoloji və bioloji səbəbi var:
1.Uğursuzluq qorxusu. Ən çox rast gəlinən səbəbdir. İnsan “ya bacarmasam, ya uğursuz olsam” fikirləri ilə özünü sıxışdırır.
2.Özünə güvənsizlik. İmtahan öncəsi “mən kifayət qədər hazırlaşmamışam” və ya „ yaxşı nəticə göstərə bilməyəcəm“düşüncələri həyəcanı artırır.
3.Valideyn və müəllim təzyiqi. Yüksək gözləntilər uşaqların üzərinə əlavə məsuliyyət qoyur və həyəcanı gücləndirir.
4.Perfeksionizm. “Ya mükəmməl nəticə göstərməliyəm, ya da heç nə” yanaşması insanı daxildən yorur.
5.Hazırlıq çatışmazlığı. Planlı və davamlı hazırlıq olmadıqda, imtahan öncəsi son günlərdə gərginlik artır. Şagird,tələbə,hər hansı sahədə çalışan bir insan ,ilk öncə potensialını düzgün qiymətləndirməlidir.Mükəmməliyyətçi olmayın,gözləntilərinizin nə qədər real olduğuna diqqət edin.Hansı dərs öyrənmə üslubu sizə daha uyğundur,hər kəsin çətinliklərə başa çıxmaq üsulları fərqlidir.imtahana qədər dərsləri izləmək,yoxlama testləri hansı mövzuları daha yaxşı bildiyini aydınlaşdırmaqda kömək edə bilər.Dərsləri öyrənməklə yanaşı digər faktorları da nəzərdən qaçırmamaq gərəkdir.Düzgün qidalanma,yuxu rejimi,təmiz havada yürümək beynin daha yaxşı işləməsinə və yüklənməməsinə kömək edir.Deyək ki,bütün bunlara əməl edirik.Amma narahatçılıq hələ var.Təşviş və stressi idarə etməyi öyrənməliyik.Özümüzə daha şəfqətli yanaşa bilərik.Deyək ki,belə bir düşüncə gəlir:„Suallar çətin olacaq,mən bacarmayacam“.Bu fikrin qarşında deyə bilərik:„Mən əlimdən gələni edirəm,hazırlaşıram bildiyim suallara cavab verə bilərəm“. İmtahanda təşvişi idarə etmək də çox vacibdir,burada nəfəs texnikasından istifadə edı bilərik.Düzgün dərin nəfəs almaq bədənin gərginliyini azaldır və qan dövranını yaxşılaşdırır.Burnumuzla dərindən nəfəs alıb,qarnımıı şişirdirik,nəfəsi dörd sayına qədər saxlayıb,səkkiz sayına qədər uzun uzadı ağzımızla buraxırıq.Bunu fasilələrlə etməliyik ki,baş gicəllənməsinə səbəb olmasın. Bundan başqa diqqətin yayınmağından da istifadə edə bilərik.Təşviş zamanı otaqdakı əşyalara diqqət etmək,divardakı şəkillərə diqqət yetirmək,pəncərə önündə dibçəkıərə diqqət yetirmək,Sinifdəki uşağların sayına,pəncərədən görsının ağclara diqqət yetirmək də imtahan qayğısından və digər səbəblərdın yaranan təşvişi azalda bilər. Duyğularımz, düşüncələrimiz və bədənimiz bir-birindən ayrı deyil,onlar bir bütövün parçalarıdır.Bu bütöv ahəngdə olduqda həyatımızı daha rahat,harmonik olur.Uyğunsuzlaşdıqda isə, daxildə gərginlik və qarşıdurma baş qaldırır. Hər şey bizim bu bütövlüyü necə yönləndirməyimizdən asılıdır.
Alzheimer Xəstəliyi
Alzheimer xəstəliyi demensiyanın ən çox rast gəlinən formasıdır və yaddaşla bağlı problemlərin əsas səbəblərindən biridir. Xəstəlik adətən yaşlı insanlarda başlayır və tədricən yaddaş, düşüncə, diqqət və gündəlik həyat bacarıqlarını zəiflədir. Buna görə də Alzheimer təkcə tibbi yox, həm də sosial və psixoloji baxımdan böyük əhəmiyyət daşıyır.
Xəstəliyin yaranma səbəbləri beynin strukturunda baş verən dəyişikliklərlə bağlıdır. Ən çox üzə çıxan mexanizmlərdən biri “amiloid plak” adlanan zülal yığıntılarıdır. Bu yığıntılar sinir hüceyrələrinin normal işləməsinə mane olur. Digər mühüm dəyişiklik “tau proteini”nin anormal şəkildə yığılmasıdır ki, bu da hüceyrələrin öz daxili strukturunu zəiflədir. Nəticədə sinir hüceyrələri arasında əlaqə pozulur, beyində iltihab və hüceyrə ölümü başlayır. Xüsusən də yaddaşla bağlı olan hipokampus bölgəsi zədələndiyi üçün Alzheimer ilk olaraq yaddaş problemləri ilə özünü göstərir.
Xəstəliyin gedişi mərhələlərlə inkişaf edir. İlk mərhələdə insan yaxın zamanda baş verən hadisələri unutmağa başlayır, eyni sualları təkrar soruşur və diqqəti toplamaqda çətinlik çəkir. Orta mərhələdə dil bacarıqları zəifləyir, insan yaxınlarını tanımaya bilər, zaman və məkan hissini itirir. Həmçinin davranış dəyişiklikləri, əsəbilik və ya tam passivlik müşahidə oluna bilər. Gec mərhələdə isə xəstə demək olar ki, bütün müstəqilliyini itirir, gündəlik ehtiyaclarını özü qarşılamır və ünsiyyət qurmaq çox çətinləşir.
Alzheimerin inkişafına təsir edən əsas amil yaşdır – yaş artdıqca risk də artır. Bununla yanaşı, bəzi genetik faktorlar da rol oynayır. Məsələn, APOE ε4 adlı gen daşıyıcılarında xəstəliyə tutulma riski daha yüksəkdir. Erkən başlanğıclı Alzheimer isə müəyyən gen mutasiyaları ilə əlaqələndirilir. Digər tərəfdən, təhsil, oxumaq, zehni məşğuliyyət və sosial aktivlik müəyyən qədər qoruyucu rol oynayır. Bu, “koqnitiv rezerv” adlanır və beynin ehtiyat gücünü artıraraq simptomların daha gec üzə çıxmasına kömək edir.
Hazırda Alzheimerin tam müalicəsi yoxdur. Ancaq bəzi dərmanlar xəstəliyin irəliləməsini bir qədər ləngidə və simptomları yüngülləşdirə bilir. Kolinesteraza inhibitorları və NMDA reseptor antagonistləri yaddaş və diqqət üzərində qismən təsir göstərir. Son illərdə yeni dərmanlar və immunoterapiya üsulları üzərində araşdırmalar aparılır. Bununla yanaşı, ailə dəstəyi, psixoloji yardım və gündəlik məşğələlər xəstənin həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırmaqda mühüm rol oynayır. Ümumilikdə Alzheimer xəstəliyi tədricən inkişaf edən və əsasən yaddaş, dil, diqqət və düşünmə qabiliyyətlərini zəiflədən bir prosesdir. Səbəbləri tam dəqiq bilinməsə də, erkən diaqnoz və dəstək tədbirləri xəstənin və ailəsinin həyatını asanlaşdırır. Gələcəkdə a
ƏtraflıЗачем ребёнку нужны границы
Многие родители путают границы с жёсткой дисциплиной и наказаниями. На самом деле границы — это правила и рамки, которые помогают ребёнку чувствовать себя в безопасности и понимать, что можно, а что нельзя.
- Границы дают чувство безопасности
Когда родители чётко объясняют правила («игрушки убираем перед сном», «дорогу переходим только за руку»), ребёнок понимает, чего ждать, и меньше тревожится.
- Границы помогают уважать других
Если ребёнку позволять всё, он не учится учитывать желания и чувства окружающих. Ограничения показывают: «У других тоже есть права».
- Границы формируют ответственность
Когда родители спокойно, но последовательно придерживаются правил, ребёнок учится брать ответственность за свои поступки.
- Как устанавливать границы мягко?
• Формулируйте чётко и просто: «Сначала уроки, потом телефон».
• Объясняйте «почему»: «Нельзя трогать плиту, потому что горячо».
• Будьте последовательны — если правило нарушается, реакция должна быть одинаковой. - Ошибки родителей
• слишком жёсткие границы («нельзя и всё»);
• отсутствие правил (ребёнок теряется и становится капризным);
• непоследовательность (сегодня можно, завтра нельзя).
✅ Вывод: границы — это не наказания, а забота. Ребёнку они нужны так же, как любовь и внимание.
ƏtraflıUŞAQLARDA YÜKSƏK (İQ)
İntellekt insanın ətraf mühitlə qarşılıqlı əlaqədə öyrənmə, məntiqi düşünmə, problemləri həll etmə, yeni situasiyalara uyğunlaşma və bilikləri praktikada tətbiq etmə bacarıqlarını əks etdirən mürəkkəb bir psixoloji konstruksiyadır. Müasir dövrdə uşaqlarda yüksək İQ mövzusu yalnız akademik uğurlar kontekstində deyil, həm də sosial, emosional və şəxsiyyət inkişafı baxımından geniş şəkildə araşdırılır.
Yüksək İQ-nun formalaşmasında təsir edən amillər
İntellektin formalaşmasında genetik faktorların rolu danılmazdır. İri miqyaslı əkiz tədqiqatları göstərir ki, uşaqların İQ göstəricisinin təxminən 50%-i genetik amillərlə izah olunur . Lakin bu, mühitin rolunu azaldan bir göstərici deyil. Əksinə, uşağın böyüdüyü ailə mühiti, erkən yaşdan aldığı stimullar, keyfiyyətli təhsil imkanları, sosial münasibətlər və emosional təhlükəsizlik intellektin inkişafında həlledici rol oynayır.
Məsələn, zəngin dil mühitində böyüyən uşaqların nitqi daha sürətli inkişaf edir, onların düşünmə qabiliyyəti də çevik olur. Digər tərəfdən, uşağın özünü sərbəst ifadə etməsinə imkan verən valideyn üslubu onun yaradıcı düşünməsini gücləndirir. Tədqiqatlar göstərir ki, kitablarla tez-tez ünsiyyət, musiqi və incəsənətlə məşğul olmaq, idrak oyunları uşaqlarda beyin əlaqələrinin formalaşmasına müsbət təsir göstərir . Beləliklə, yüksək İQ yalnız genetik miras deyil, həm də uşağın yaşadığı sosial və mədəni mühitin məhsuludur.
Yüksək intellektin Xüsusiyyətlər və üstünlüklərİ
Yüksək İQ-yə malik uşaqlar gündəlik həyatda bir sıra fərqli xüsusiyyətlərlə seçilirlər. Onların diqqəti uzun müddət davam edə bilir, yeni məlumatı daha tez qavrayırlar. Bu uşaqlar məntiqi əlaqələri qısa müddətdə qurur, abstrakt düşünmə bacarıqlarına malik olurlar. Yaşıdlarına nisbətən daha erkən danışmağa başlama, geniş söz ehtiyatı, oxu və yazı bacarıqlarının vaxtından əvvəl inkişafı müşahidə oluna bilər.
Üstünlüklərə gəldikdə, belə uşaqlar dərslərdə daha sürətlə irəliləyir, tez-tez müəllimlərin verdiyi tapşırıqlardan daha artıq bilik əldə etməyə can atırlar. Yaradıcı yanaşmaları sayəsində alternativ həll yolları təklif edir, problemlərə fərqli perspektivdən baxırlar. Uzunmüddətli araşdırmalar (Terman, 1925) göstərmişdir ki, yüksək İQ-lu uşaqların bir qismi böyüdükdə elm, texnologiya, mühəndislik və incəsənət sahələrində mühüm nailiyyətlər əldə edir. Onlarda müstəqil düşüncə və liderlik potensialı da daha güclü inkişaf edə bilər.
Mümkün çətinliklər və risklər
Bununla yanaşı, yüksək İQ bəzi riskləri də özü ilə gətirir. Belə uşaqların maraqları və dünyagörüşü bəzən həmyaşıdlarından fərqləndiyi üçün onlar sosial münasibətlərdə çətinlik çəkə bilirlər. Özlərini tək, “başqa cür” hiss etmələri onların emosional inkişafına mənfi təsir göstərə bilər. Bəzi hallarda yüksək İQ-lu uşaqlar perfectionizm – yəni hər şeyi mükəmməl etmə ehtiyacı ilə üzləşirlər. Bu isə özünə qarşı sərt yanaşma, narahatlıq və motivasiya itkisinə səbəb ola bilər .
Başqa bir problem isə müəllim və valideynlərin yüksək gözləntiləridir. Uşaqdan daima yüksək nəticə tələb edilməsi onda daxili təzyiq yaradır. Əgər uğursuzluqla qarşılaşarsa, bu, güclü psixoloji sarsıntı ilə nəticələnə bilər. Araşdırmalar göstərir ki, yüksək İQ-lu uşaqlarda emosional həssaslıq, sosial izolə və hətta bəzən davranış problemləri də yarana bilir . Deməli, yüksək İQ həm üstünlük, həm də düzgün yönləndirilmədikdə risk faktorudur.
Dəstək və təhsil yanaşmaları
Yüksək İQ-lu uşaqlar üçün ən doğru yanaşma onların qabiliyyətlərini hərtərəfli inkişaf etdirməkdir. Bu, yalnız akademik sahə ilə məhdudlaşmamalı, sosial və emosional sferaları da əhatə etməlidir. Müasir pedaqogikada fərdiləşdirilmiş tədris modeli geniş şəkildə tətbiq olunur. Belə yanaşma uşağın güclü tərəflərini inkişaf etdirməklə yanaşı, çətinlik çəkdiyi sahələrdə dəstək verir .
Məsələn, yüksək İQ-lu uşaq riyaziyyatda çox uğurlu ola bilər, lakin emosional tənzimləmədə çətinlik yaşaya bilər. Bu halda ona həm əlavə riyazi resurslar təqdim olunmalı, həm də emosional dəstək proqramlarına cəlb edilməlidir. Sosial bacarıqların inkişafı üçün qrup işləri, yaradıcı layihələr və həmyaşıdlarla əməkdaşlıq çox faydalıdır.
Valideynlər isə belə uşaqlara balanslı yanaşmalıdırlar. Onlardan yalnız nəticə gözləmək yox, həm də duyğusal ehtiyaclarını nəzərə almaq vacibdir. İdman, musiqi və incəsənət fəaliyyətlərinə cəlb olunmaları həm beyin inkişafına, həm də psixoloji balansın qorunmasına kömək edir. Ən əsası isə uşağın uğurlarını qiymətləndirməklə yanaşı, səhv etmək haqqının da tanınmasıdır.
Nəticə olaraq, uşaqlarda yüksək İQ cəmiyyət üçün böyük bir potensialdır. Bu uşaqlar gələcəkdə elm, texnologiya, incəsənət və liderlik sahələrində mühüm nailiyyətlər əldə edə bilərlər. Ancaq onların inkişafını yalnız akademik nailiyyətlərlə ölçmək doğru deyil. Yüksək İQ-lu uşaqların sosial uyğunlaşma, emosional rifah və şəxsiyyət inkişafı da eyni dərəcədə əhəmiyyətlidir.
Valideynlər, müəllimlər və psixoloqlar bu uşaqlara yalnız “ağıllı” fərdlər kimi deyil, həm də xoşbəxt, sağlam və sosial baxımdan uyğunlaşmış insanlar kimi yanaşmalıdırlar. Doğru dəstək və yönləndirmə ilə yüksək İQ uşağın həyatında həm şəxsi, həm də ictimai səviyyədə böyük uğurlara aparan mühüm bir üstünlüyə çevrilə bilər.
ƏtraflıВлияние гаджетов и соцсетей на психологическое здоровье детей
Современные технологии занимают важное место в жизни детей и подростков. Смартфоны, планшеты, компьютеры и социальные сети стали неотъемлемой частью их повседневного опыта. Появление цифровых устройств открыло новые возможности для обучения, общения и развлечений, однако одновременно возникли серьёзные опасения относительно их влияния на психическое здоровье детей. Понимание этих рисков и преимуществ крайне важно для родителей, педагогов и психологов.
Положительное влияние гаджетов
Несмотря на опасения, цифровые технологии могут иметь положительное влияние на развитие ребёнка:
1. Образование и обучение: интерактивные приложения, образовательные игры и онлайн-курсы способствуют развитию когнитивных навыков, расширяют кругозор и повышают интерес к обучению.
2. Социальная коммуникация: социальные сети и мессенджеры позволяют детям поддерживать контакт с друзьями и родственниками, развивают навыки онлайн-общения и умение сотрудничать в виртуальных командах.
3. Развитие креативности: цифровые платформы для рисования, музыки, видеомонтажа и программирования стимулируют творческое мышление и самовыражение.
Негативное влияние
В то же время существует ряд психологических рисков, связанных с чрезмерным использованием гаджетов:
1. Тревожность и депрессия: исследования показывают, что чрезмерное пребывание в соцсетях связано с повышенной тревожностью, низкой самооценкой и депрессивными симптомами. Особенно опасно сравнение себя с идеализированными образами в социальных сетях.
2. Нарушение сна: использование смартфонов перед сном нарушает циркадные ритмы, снижает качество сна, что негативно сказывается на настроении и когнитивных функциях.
3. Социальная изоляция: хотя гаджеты создают иллюзию общения, чрезмерное увлечение виртуальным миром может снижать навыки живого взаимодействия и эмпатии.
4. Зависимость и снижение концентрации: постоянное переключение между приложениями, видеоиграми и соцсетями приводит к снижению внимания, трудностям с концентрацией и зависимости от цифровых стимулов.
5. Кибербуллинг и интернет-риски: дети подвержены онлайн-агрессии, троллингу и различным опасностям в интернете, что может вызывать стресс, чувство тревоги и даже посттравматические реакции.
Рекомендации для родителей и педагогов
Чтобы минимизировать риски и сохранить психологическое здоровье ребёнка, важно соблюдать баланс между цифровым и реальным миром:
1. Ограничение времени экранного взаимодействия: для детей младшего возраста рекомендуется не более 1–2 часов в день, подросткам – до 3 часов, с учётом образовательных и развивающих задач.
2. Контроль контента: родителям стоит отслеживать, какие приложения и платформы использует ребёнок, обсуждать с ним онлайн-активности и объяснять потенциальные опасности.
3. Развитие эмоциональной грамотности: беседы о чувствах, обсуждение контента и критическое мышление помогают детям справляться с негативным влиянием соцсетей.
4. Совместные активности: семейные игры, прогулки на свежем воздухе и совместные хобби снижают зависимость от гаджетов и укрепляют эмоциональные связи.
5. Образовательные программы: школы и психологи могут вводить курсы цифровой грамотности и профилактики интернет-зависимости.
Заключение
Гаджеты и социальные сети – неизбежная часть современной детской жизни. Они открывают возможности для обучения, общения и самовыражения, однако несут и серьёзные психологические риски. Главная задача взрослых – научить детей безопасному и осознанному использованию технологий, сохраняя баланс между виртуальным и реальным миром. Своевременная поддержка, контроль и обучение навыкам эмоциональной грамотности помогут детям развиваться гармонично и сохранять психическое здоровье в цифровую эпоху.
ƏtraflıAsılı Münasibətlər
Asılılıq geniş mənada – müstəqil olmamaq, öz vəziyyətini dəyişmək, uyğunlaşmaq və ya məqsədlərinə çatmaq üçün kiməsə güvənmək meyli deməkdir. Uşaq üçün isə bu, tamamilə normal münasibət formasıdır.Asılı münasibətlərdə insan qarşı tərəfin davranışlarını, hisslərini və emosiyalarını nəzarətdə saxlamağa çalışa bilər, eyni zamanda onun təsdiqinə və diqqətinə güclü ehtiyac duyar.Aslılıq qarşı tərəfə qarşı həddindən artıq nəzarət ,itirmək qorxusundan yaranır.Özünü qurban etmək-tərəflərdən birinin və ya hər ikisinin öz istək və ehtiyaclarından imtina edərək digərinə üstünlük verməsi ilə xarakterizə olunur.Münasibətdən asılı insan özünün və patnyorunun sərhədlərinin harada başlayıb harada bitdiyini bilmir.Bu da münasibətlərdə sağlam dinamikanı pozur.Asılı münasibət zamanı tərəflərdən biri qarşı tərəfin mənfi emosiyalarına və uğursuzluqlarına görə özünü günahkar hiss edir,partnyorunun xoşbəxtliyinə görə məsuliyyət daşıdığına inanır. Məsələn, insan partnyorunun pis əhvalına görə özünü günahkar sayıb, hər vasitə ilə onun xoşbəxt olması üçün çalışa bilər.Bu niyə belə olur?Bu həmən şəxsin uşaqlığ ehtitaclarının yalnış qarşılanması və ya heç qarışlanmaması ilə bağlı ola bilər.Valideyinlər uşağı görməzdən gəlir və ya yalnız “yaxşı davrandıqda” sevgi göstərirdilərsə, uşaq sevgi qazanmaq üçün başqalarının ehtiyaclarını özündən üstün tutmağı öyrənir. Hər iki i tərəf öz və qarşıslndakı insanın istək və arzularına hörmətlə yanaşırsa bu sağlam münasibətdir. Sağlam münasibəti tanıması üçün insanın,uşaq vaxtı qarşılıqsız sevgini,dəyəri valideyinlərindən görməsi lazımdır.Həddindən artıq tərif,və həddindın artıq tələbkarlıq,və ya əksinə uşağın uğurlarını görməzdən gəlmək ,onun yetişkin olduqda özünə olan yalnış münasibətini formalaşdıra bilər.İnsanlar həyatlarını birləşdirib münasibət qurubsa.Burada biz olmaq üçün ortaq qərarlar qəbul edir və birlikdə zaman keçirməyə vaxt ayırırlar.Münasibətin sağlam davam etməsi üçün hər iki tərəf əmək verməlidir.Mən özümlə xoşbəxtəm, sən də özünlə xoşbəxtsən, amma birlikdə olanda hər şey daha da gözəl olur. Və biz məhz buna görə bir yerdəyik.
ƏtraflıNight-Time Eating Episodes
Many individuals experience episodes of waking up to eat at night or eating during sleep in an unconscious manner. This phenomenon is sometimes considered normal among people. However, when these behaviors persist over a long period and occur repeatedly, they indicate potential physical and psychological health problems.
There are two main disorders associated with night-time eating: NES (Night Eating Syndrome) and SRED (Sleep-Related Eating Disorder).
NES is a well-characterized disorder within medical practice. It was first introduced in the literature by Albert Stunkard in 1955. At that time, NES was recorded as abnormal eating behavior occurring during periods of stress. Since the 1990s, more research has been conducted to study and understand this disorder.
The main diagnostic criteria of NES are:
- Consuming at least 25% of the total daily calories at night, at least twice a week, for a duration of three months;
- Morning anorexia (loss of appetite), strong urges to eat in the evening and at night, frequent insomnia, the need to eat to fall asleep, and worsening mood in the evening;
- Functional impairment and distress.
During Night Eating Syndrome episodes, the individual remains conscious, remembers what they ate in the morning, and parasomnias (such as sleepwalking) are not observed. In NES, the person either wakes up specifically to eat or eats when awakened at night.
Individuals suffering from this disorder may also experience emotional disturbances such as high anxiety, depression, concerns about body shape, low self-esteem, and, most importantly, guilt for eating at night. Depression in NES is characterized mainly by worsening mood in the evening.
NES not only affects psychological health but also causes disturbances in the neuroendocrine system: cortisol levels increase, melatonin levels decrease, and leptin levels do not normalize at night, weakening the ability to suppress appetite and stop food intake.
SRED (Sleep-Related Eating Disorder), unlike NES, is characterized by eating at night with little or no awareness, and parasomnias are observed.
The main diagnostic features of SRED are:
- Behaviors that can lead to physical harm, such as ingestion of medications, toxic substances, risk of injury with sharp objects, or fire hazards;
- Repeated food intake during awakenings from sleep;
- Significant distress and functional impairment;
- No defined duration; the behavior is chronic and occurs frequently.
Due to genetic predisposition related to parasomnias (such as sleepwalking), SRED is thought to have a potential genetic component. In 20–25% of cases, similar behaviors have been observed in family members.
ƏtraflıAsılı münasibətlər
Asılılıq geniş mənada – müstəqil olmamaq, öz vəziyyətini dəyişmək, uyğunlaşmaq və ya məqsədlərinə çatmaq üçün kiməsə güvənmək meyli deməkdir. Uşaq üçün isə bu, tamamilə normal münasibət formasıdır.Asılı münasibətlərdə insan qarşı tərəfin davranışlarını, hisslərini və emosiyalarını nəzarətdə saxlamağa çalışa bilər, eyni zamanda onun təsdiqinə və diqqətinə güclü ehtiyac duyar.Aslılıq qarşı tərəfə qarşı həddindən artıq nəzarət ,itirmək qorxusundan yaranır.Özünü qurban etmək-tərəflərdən birinin və ya hər ikisinin öz istək və ehtiyaclarından imtina edərək digərinə üstünlük verməsi ilə xarakterizə olunur.Münasibətdən asılı insan özünün və patnyorunun sərhədlərinin harada başlayıb harada bitdiyini bilmir.Bu da münasibətlərdə sağlam dinamikanı pozur.Asılı münasibət zamanı tərəflərdən biri qarşı tərəfin mənfi emosiyalarına və uğursuzluqlarına görə özünü günahkar hiss edir,partnyorunun xoşbəxtliyinə görə məsuliyyət daşıdığına inanır. Məsələn, insan partnyorunun pis əhvalına görə özünü günahkar sayıb, hər vasitə ilə onun xoşbəxt olması üçün çalışa bilər.Bu niyə belə olur?Bu həmən şəxsin uşaqlığ ehtitaclarının yalnış qarşılanması və ya heç qarışlanmaması ilə bağlı ola bilər.Valideyinlər uşağı görməzdən gəlir və ya yalnız “yaxşı davrandıqda” sevgi göstərirdilərsə, uşaq sevgi qazanmaq üçün başqalarının ehtiyaclarını özündən üstün tutmağı öyrənir. Hər iki i tərəf öz və qarşıslndakı insanın istək və arzularına hörmətlə yanaşırsa bu sağlam münasibətdir. Sağlam münasibəti tanıması üçün insanın,uşaq vaxtı qarşılıqsız sevgini,dəyəri valideyinlərindən görməsi lazımdır.Həddindən artıq tərif,və həddindın artıq tələbkarlıq,və ya əksinə uşağın uğurlarını görməzdən gəlmək ,onun yetişkin olduqda özünə olan yalnış münasibətini formalaşdıra bilər.İnsanlar həyatlarını birləşdirib münasibət qurubsa.Burada biz olmaq üçün ortaq qərarlar qəbul edir və birlikdə zaman keçirməyə vaxt ayırırlar.Münasibətin sağlam davam etməsi üçün hər iki tərəf əmək verməlidir.Mən özümlə xoşbəxtəm, sən də özünlə xoşbəxtsən, amma birlikdə olanda hər şey daha da gözəl olur. Və biz məhz buna görə bir yerdəyik.
Ətraflı“Mən Həyatımı Sənə Vermişəm..”
“Mən Həyatımı Sənə Vermişəm..” – Valideyn Fədakarlığı və Psixoloji Nəticələri
Cəmiyyətdə geniş yayılmış bir anlayış var: “Fədakar ana yaxşı anadır.” Bu düşüncə yalnız bizim toplumda deyil, müxtəlif mədəniyyətlərdə də müşahidə olunur. Məsələn, Elliot, Powell və Brenton (2013) tərəfindən aparılan araşdırmada göstərilmişdir ki, az gəlirli afroamerikalı analar yalnız özlərini uşaqları uğrunda fəda etdikdə yaxşı ana kimi qəbul olunurlar. Bu nəticə onu göstərir ki, analığın fədakarlıqla eyniləşdirilməsi qlobal bir tendensiyadır.
Doğrudur, bir ananın uşağını qoruması, ehtiyaclarını qarşılamaq və ona dəstək olmaq valideynlik öhdəliyinin təməl hissəsidir. Lakin bir qadının bütün həyatını uşağına həsr etməsi, özünü unudaraq yalnız “ana” kimliyi ilə yaşaması nə onun öz psixoloji sağlamlığı, nə uşağın inkişafı, nə də gələcək ailə münasibətləri üçün faydalı deyil.
Bütün həyatını övladına həsr edən analar zamanla uşaqla simbioz bir bağlılıq yaradırlar. Bu halda ana uşağın həyatını da özü yaşamağa başlayır: bütün qərarları onun yerinə verir, ona seçim haqqı tanımır və “ideal övlad” böyütməyə çalışır. Belə bir mühitdə böyüyən uşaq səhv etməyə icazə verilmir, müstəqillik qazana bilmir və nəticədə yetkinlikdə valideynlərindən “ayrıla” bilmir.Valideynlərin tez-tez işlətmiş olduğu “mən bütün həyatımı sənə verdim” ifadəsi uşaqların psixologiyasında daim borclu olma hissi yaradır. Valideyinlərin uşaqların yüklədiyi ifrat gözləntilər dəuşaqlar ya özlərini bacarıqsız və yetərsiz hiss edirlər, ya da valideynlərinin bütün fədakarlıqlarını ödəyə bilmədikləri üçün vicdan əzabı çəkirlər. Nəticədə valideynlə uşaq arasında sağlam sevgi əlaqəsi deyil, məcburiyyət və günahkarlıq əsasında bir bağlılıq formalaşır.
Əslində uşaqlar valideynlərindən yalnız sevgi, diqqət və qəbul olunma istəyirlər onların həyatlarının fəda edilməsini yox. Ana-ata olmaq öz həyatından imtina etmək anlamına gəlməməlidir. Valideyn öhdəliyini yerinə yetirərkən, yəni sevgisini göstərərək, qayğı verərək, amma uşağın fərdiliyinə hörmət edərək güvənli bağlanma yaradır. Bu halda uşaq valideyninə sevgisini borc və məcburiyyət hissi ilə deyil, könüllü şəkildə göstərir.
Valideyn olaraq ən böyük məsuliyyət sevgi verə bilməkdir. Fədakarlıq edərık nə uşağın həyatının əlindən alınmasıdır, nə də valideyiin özünü qurban verməsidir. Uşaqlarınıza sərhədlər daxilində seçim haqqı və müstəqillik verin, eyni zamanda öz həyatınızı da yaşayın. Çünki sevgi ilə böyüyən uşaq valideyninə həm hörmət, həm də səmimi sevgi ilə bağlanır, borc hissi ilə deyil.
ƏtraflıWHAT IS PERFECTIONISM?
Perfectionism is characterized by a tendency to constantly self-criticize in order to improve and set high standards for oneself. This trait is considered a transdiagnostic risk factor, meaning it is associated with various psychological problems and can contribute to their development. Egan, Wade, and Shafran, in their recent research, reviewed the role of perfectionism across multiple psychopathological conditions and argued that this personality trait should be considered a transdiagnostic process.
Perfectionism is generally divided into two main types: perfectionistic strivings (PS) and perfectionistic concerns (PC).
Perfectionistic strivings (PS) represent a beneficial form of perfectionism. Individuals with this type set high goals for themselves and actively work to achieve them. These individuals often show higher levels of extraversion, conscientiousness, endurance, positive emotional states, life satisfaction, active coping strategies, academic and professional achievements, and perceived social support. At the same time, they tend to exhibit lower levels of depression, self-blame, suicidal ideation, and passivity in the face of challenges.
Perfectionistic concerns (PC), on the other hand, represent a maladaptive form of perfectionism. People with PC fear making mistakes, constantly seek approval from others, ruminate over past events, and are strongly influenced by parental expectations. They experience anxiety about performing tasks incorrectly, failing to meet standards, and being judged by others. PC is associated with negative traits and outcomes such as neuroticism, low self-esteem, negative emotional states, anxiety, depression, and suicidal thoughts.
According to Hewitt and Flett, perfectionism can be conceptualized in three primary models:
Self-Oriented Perfectionism – expecting high performance from oneself;
Socially Prescribed Perfectionism – striving to meet the expectations of others;
Other-Oriented Perfectionism – expecting high standards from others.
Perfectionism often leads to repetitive negative thoughts, which, if persistent, can result in anxiety, depression, and rumination on past experiences. Fear and concerns about the future are also commonly observed.
If perfectionism negatively affects an individual’s quality of life, it is important to address it. Recommended strategies include:
- Halting and managing repetitive negative thoughts;
- Strengthening positive psychological and emotional responses;
- Setting realistic goals and promoting personal growth without harsh self-criticism;
- Using effective strategies to cope with stress and anxiety.
In conclusion, perfectionism is a complex personality trait that can both promote personal development and contribute to psychological problems. Understanding and managing its effects is crucial for maintaining overall well-being.