Alzheimer Xəstəliyi

Alzheimer xəstəliyi demensiyanın ən çox rast gəlinən formasıdır və yaddaşla bağlı problemlərin əsas səbəblərindən biridir. Xəstəlik adətən yaşlı insanlarda başlayır və tədricən yaddaş, düşüncə, diqqət və gündəlik həyat bacarıqlarını zəiflədir. Buna görə də Alzheimer təkcə tibbi yox, həm də sosial və psixoloji baxımdan böyük əhəmiyyət daşıyır.

   Xəstəliyin yaranma səbəbləri beynin strukturunda baş verən dəyişikliklərlə bağlıdır. Ən çox üzə çıxan mexanizmlərdən biri “amiloid plak” adlanan zülal yığıntılarıdır. Bu yığıntılar sinir hüceyrələrinin normal işləməsinə mane olur. Digər mühüm dəyişiklik “tau proteini”nin anormal şəkildə yığılmasıdır ki, bu da hüceyrələrin öz daxili strukturunu zəiflədir. Nəticədə sinir hüceyrələri arasında əlaqə pozulur, beyində iltihab və hüceyrə ölümü başlayır. Xüsusən də yaddaşla bağlı olan hipokampus bölgəsi zədələndiyi üçün Alzheimer ilk olaraq yaddaş problemləri ilə özünü göstərir.

   Xəstəliyin gedişi mərhələlərlə inkişaf edir. İlk mərhələdə insan yaxın zamanda baş verən hadisələri unutmağa başlayır, eyni sualları təkrar soruşur və diqqəti toplamaqda çətinlik çəkir. Orta mərhələdə dil bacarıqları zəifləyir, insan yaxınlarını tanımaya bilər, zaman və məkan hissini itirir. Həmçinin davranış dəyişiklikləri, əsəbilik və ya tam passivlik müşahidə oluna bilər. Gec mərhələdə isə xəstə demək olar ki, bütün müstəqilliyini itirir, gündəlik ehtiyaclarını özü qarşılamır və ünsiyyət qurmaq çox çətinləşir.

   Alzheimerin inkişafına təsir edən əsas amil yaşdır – yaş artdıqca risk də artır. Bununla yanaşı, bəzi genetik faktorlar da rol oynayır. Məsələn, APOE ε4 adlı gen daşıyıcılarında xəstəliyə tutulma riski daha yüksəkdir. Erkən başlanğıclı Alzheimer isə müəyyən gen mutasiyaları ilə əlaqələndirilir. Digər tərəfdən, təhsil, oxumaq, zehni məşğuliyyət və sosial aktivlik müəyyən qədər qoruyucu rol oynayır. Bu, “koqnitiv rezerv” adlanır və beynin ehtiyat gücünü artıraraq simptomların daha gec üzə çıxmasına kömək edir.

   Hazırda Alzheimerin tam müalicəsi yoxdur. Ancaq bəzi dərmanlar xəstəliyin irəliləməsini bir qədər ləngidə və simptomları yüngülləşdirə bilir. Kolinesteraza inhibitorları və NMDA reseptor antagonistləri yaddaş və diqqət üzərində qismən təsir göstərir. Son illərdə yeni dərmanlar və immunoterapiya üsulları üzərində araşdırmalar aparılır. Bununla yanaşı, ailə dəstəyi, psixoloji yardım və gündəlik məşğələlər xəstənin həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırmaqda mühüm rol oynayır.    Ümumilikdə Alzheimer xəstəliyi tədricən inkişaf edən və əsasən yaddaş, dil, diqqət və düşünmə qabiliyyətlərini zəiflədən bir prosesdir. Səbəbləri tam dəqiq bilinməsə də, erkən diaqnoz və dəstək tədbirləri xəstənin və ailəsinin həyatını asanlaşdırır. Gələcəkdə a